عنصر رنگ در رودوزی های افشاریه و زندیه
رودوزی های افشاریه و زندیه از نظر رنگ، فرم و ترکیببندی تاثیرات شگرفی از نقاشی این دو دوره گرفته است. در تاریخ نقاشی ایران، نقاشی دوره صفوی را شروع تقلید از نقاشیهای اروپایی قلمداد میکنند. نقاشی دوره افشاریه و زندیه نیز ادامهروی این سنت وارداتی است. عمدتا نقاشیهای این دو دوره را با کار بر روی اشیاء تزیینی نظیر قلمدان مورد شناسایی قرار میدهند. سنت رنگ بندی و رنگ آمیزی افشاریه و زندیه تاثیرات جانبی بر رودوزی های سنتی ایران داشته است. نقاشی دوره افشاریه از نقاط عطف اروپایی شدن نقاشی ایرانی و دوری از سبکهای بومی به شمار میرود. در این دوره، به دلیل تمرکز حکومت بر روی جنگ و دور بودن از موضوعات فرهنگی و هنری، بستر مناسبی برای نقاشی به وجود نیامد و این هنر بیشتر در بیرون از دربار انجام میشد.
با شروع دوره زندیه و استقرار حکومتی نسبتا متمرکز، فرهنگ و هنر ایران رونق تازهای به خود گرفت. اما کوتاه بودن حکومت زندیه نظیر حکومت افشاریه این مجال را به درباریان و هنرمندان نداده است که بر روی مصور کردن نسخههای خطی متمرکز شوند. از این رو هنرمندان برای گذران زندگی خود به سمت آثار بازاری و مورد پسند جامعه روی آوردند. در دوره زندیه، رنگ سبز به رنگ غالب نقاشیهای رنگ و روغن بدل شد و تغییراتی در چهره زنان و مردان به وجود آمد.
رودوزی های دوره افشاریه
حکومت افشاریه بین سالهای ۱۱۱۴ تا ۱۱۸۲ شمسی ادامه داشت و پس از نادر شاه افشار به شکل سرزمینهای کوچکی همزمان با دوره زندیه و قاجاریه به حیات خود ادامه داد. در دوره نادری کیفیت نقاشی ایرانی دچار تزلزل شدیدی شد. البته با اینکه زمینه مناسبی برای نقاشی به وجود نیامد، اما زمینهساز ظهور مکتب نقاشی زند و قاجار شد. در کتاب جهانگشای نادری، تعدادی نقاشی از عصر نادری موجود است که به خوبی سیر تطور هنر نقاشی در این دوره را نشان میدهد.
کتاب جهانگشای نادری را میرزا محمد مهدی استرآبادی تالیف کرده است. و در آن، چهارده صفحه نقاشی، داستان جنگهای نادر شاه افشار را نشان میدهد. سبک نقاشی در این کتاب، ترکیبی از روش نقاشی ایرانی و اروپایی است. نحوه رنگ بندی نقاشیهای این کتاب به خوبی ترکیب بندی رودوزی های افشاریه و زندیه را نشان میدهد. از ویژگیهای نقاشی دوره افشاریه با اینکه ماهیت ایرانی خود را حفظ کرده است، میتوان به برجسته نمایی، جامهسازی، عمق نمایی سطحی و سایهاندازی رنگ اشاره کرد.
نقاشی دوره افشاریه و واقعگرایی
از دوره افشاریه، نقاشی به سمت رئالیسم و واقعگرایی حرکت کرد و به همین دلیل نمادهای مردمی و عامیانه در نقاشی هویدا شد. چنانچه تک چهرههای زنان، صحنه شکار، مجالس مسیحیان و تصاویر زوجها در نقاشیهای این دوره به کار رفته است. برخی از طرحهای شکارگاه که در رودوزی های افشاریه و زندیه باقی مانده است، از تاثیرات دوره نادری به شمار میرود. شاید بتوان گفت مهمترین نشانه تحول در نقاشی این دوره تغییر چهرههای گرد مغولی به چهرههای معمول در ایران باشد. مرقع و ترکیب نقاشی و خوشنویسی از فراوانترین انواع نقاشی در این دوره به شمار میرود. در این دوره، هنرمندان بیشتر به نقاشی رنگ روغن و تزئین اشیایی نظیر جلد کتاب، صندوقچه و قلمدان پرداختند.
به نظر میرسد محمد زمان (۱۰۱۸ تا ۱۰۸۷ شمسی) نخستین کسی باشد که به نقاشی روی قلمدان با موضوعاتی نظیر طبیعت، تک چهره زنان و گل و بلبل پرداخته باشد. محمد زمان از نقاشان مطرح اواخر دوره صفوی و اوایل دوره افشاریه به شمار میرود که با تلفیق نقاشی ایرانی با نقاشی هندی و اروپایی سبک جدیدی را به هنر نقاشی ایران معرفی کرد.
آثار مطرح نقاشی دوره افشاریه
سه نقاشی معروف به جای مانده از دوره افشاریه، تصاویر بزرگ دیواری و تک چهره از نادر شاه است. این نقاشیها را با رنگ و روغن و به شیوه غربی به تصویر کشیدهاند. یکی از این تصاویر، نادر شاه را به صورت نشسته بر قالی نشان میدهد. نادر شاه در این نقاشی، تسبیحی در دست چپش دارد. این نقاشی اثر محمد رضا هندی بوده و هم اینک در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن به نمایش درآمده است. یکی از دو تصویر دیگر، نادر شاه را به صورت ایستاده و دست بر کمر نشان میدهد. نادر میرزا در این نقاشی وسیلهای میله مانند در دست راست خود دارد. محمد علی بیگ افشار، محمد رضا هندی، هادی نقاش، علی اشرف و داود نقاش از مهمترین نقاشان دوره افشاریه به شمار میروند.
رودوزی های دوره زندیه
آثار نقاشی دوره زندیه به مانند دوره افشاریه ادامه تقلید از نقاشیهای اروپایی دوره صفوی به شمار میرود. و از نظر کمیت و کیفیت در سطوح پائینتری قرار دارد. در این دوره نقاشی از چهره حاکمان ادامه مییابد. و آثاری به مانند نقاشی از چهره رستم خان زند به قلم محمد صادق در سال ۱۱۹۳ قمری به وجود میآید. به طبع آن، رنگ بندی و ترکیب بندی رودوزی های زندیه نیز همچنان به پایبندی به سنتهای دوره افشاریه ادامه داد. استفاده از رنگ سبز در متن دوزی رودوزی های افشاریه و زندیه همچنان به عنوان یکی از شاخصهای اصلی شناخت آثار این دو دوره به شمار میرود. در این دوره، اندازه گلها در رودوزی های سنتی درشت از قبل به کار رفته است.
چندین اثر پته دوزی از دوره زندیه در موزه هنرهای تزئینی اصفهان و موزه آستان قدس رضوی نگهداری میشود. که دقیقا از سنت رنگ بندی دوره زندیه تبعیت میکند. محمد صادق (۱۱۱۹ – ۱۱۶۹ شمسی) مهمترین نقاش دوره زندیه است که نقاش مخصوص دربار کریم خان زند و بعدها آقا محمد خان قاجار به شمار میرفت. در دوره زندیه به مانند نقاشی دوره افشاریه، نقاشی تزئینی بر روی اشیائی نظیر صندوقچه، قلمدان و … ادامه یافت. محمد علی پسر محمد زمان، محمد صادق، علی اشرف (نقاش گل و مرغ)، محمد هادی استاد (تشعیر و تذهیب مرقعات)، علیقلی و آقا باقر استاد (نقاشی رنگ و روغن و آبرنگ) ادامهدهنده راه محمد زمان در نقاشی روی اشیا تزئینی به شمار میروند که در این دوره نیز به خلق آثار متعددی دست زدند.
نقاشی دوره زندیه و ویژگیهای اختصاصی
فرم سه بعدی نقاشیها، ترسیم دورنما از فضاها، استفاده از تنوع گل و رنگ در قامت لباسها، پردهها و فرشهای کف اتاقها از ویژگیهای جالب توجه نقاشیهای دوره زندیه به شمار میرود. فرم چهره زنان و مردان در نقاشیهای دوره زندیه، تغییرات فاحشی به خود دید. در این نقاشیها، چهره مردان برای نخستین بار بدون ریش ترسیم شده و لباسهایی چسبان با شالی بر کمر به تن کردهاند.
از طرف دیگر چهره زنان نیز گرد با چشمانی درشتتر به تصویر کشیده شده است که موهایشان را با کلاه یا تاج آراستهاند. در این نقاشیها لباس زنان با شلوارهای لولهای گشاد، پیراهنهای نازک و نیم تنه مملو از تکمه دیده میشود. رنگ غالب نقاشیهای رنگ و روغن دوره زندیه، سبز و انواع آن بوده است. سبز سیلور (معروف به Earth Green و از ترکیب فروسیا نورها و نمک آهن سبز مایل به خاکستری به وجود میآید) و سبز مالاکیت (Green Malachite) از دسته به شمار میرود.
نظرتون رو با ما به اشتراک بگذارید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.