مواد اولیه پته دوزی شامل چه چیزهایی است؟
پته دوزی به مانند سایر رودوزی ها و سوزن دوزی های ایران از نظر تعدد ابزار و مواد اولیه، جزو ساده ترین صنایع دستی به شمار میرود. ابزار و مواد اولیه پته دوزی به سوزن، پارچه و نخ متکی است. به پارچه ای که دوخت پته دوزی بر روی آن انجام میشود، شال یا عریض میگویند. به نخ پته دوزی نیز ریس (نخی که ریسیده شده است) گفته میشود. جنس شال و ریس از پشم گوسفند است. ریس یعنی نخی که ریسیده شده است.
مواد اولیه پته دوزی: ریس
به نخ پته دوزی نخ نه تاب یا ریس نیز گفته میشود. چرا که نه بار تابیده میشود. ریس از کلمه ریسیدن مشتق میشود. چون که ریس محصول رسیده شدن نخ به صورت دستی است. به کلاف خام نخ پته دوزی که معمولا به رنگ شیری است، پنگ یا پنگی گفته میشود. به هر میزان، نمره نخ بالاتر باشد، دوخت پته ظریفتر خواهد بود. معمولا برای دوخت های ظریفتر از نمرههای بالاتر نظیر ۲۰، ۲۴، ۳۰ و ۳۶ نیز استفاده میشود. هر چقدر نمره نخ بالاتر باشد، ظرافت نخ بیشتر است. هنرمندان پته دوز قبل از استفاده از نخ، آن را گیس باف میکنند. گیس باف کردن نخ هم باعث جلوگیری از گره خوردن نخها شده و هم زیبایی درخوری به نخها میبخشد.
به دلیل اینکه الیاف پشم تولید شده از گوسفندان نژاد ایرانی، زبری بالایی داشته و از طول کمتری برخوردارند (۸ تا ۱۵ سانتی متر)، امکان تولید نخ با نمره بالاتر (نازکتر) و با طول زیاد به صورت کارخانهای وجود ندارد. هر چقدر نمره نخ بالاتر باشد، نازکتر است. در کارخانههای نخ ریسی ایران، تولید نخ بالاتر از نمره ۳۶ وجود ندارد. دلیل این امر ایجاد مواد زاید بالا در حین تولید نخ میباشد.
در مقابل در تولید نخ به روش سنتی امکان تولید نخ های با نمره بالاتر وجود دارد. به طوری که نمره نخ استفاده شده در پته شاه نعمت اله ولی، ۵۰ است که توسط ریسندگان ماهر قدیمی تولید شده است. در مورد شال نیز چنین است. هر چقدر تراکم نخ های شال بیشتر باشد، کیفیت شال بالاتر خواهد بود. شال مورد استفاده در پته دوزی، کج راه است و بهتر است که از لطافت بالاتر و تراکم ۴۰۰ برخوردار باشد.
شال مهمترین مواد اولیه پته دوزی
شال یا عریض محصول صنعت عریض بافی است که یکی از هنرهای سنتی استان کرمان به شمار میرود. در گذشته از عریض، بیشتر برای تولید کت و پالتو استفاده میشد. عریض در هنر پته دوزی نیز کاربرد دارد. عریض پارچهای نسبتا ضخیم در رنگهای شتری، سبز، قرمز، سورمهای و سفید است که به عنوان بستری برای انجام دوخت های پته دوزی مورد استفاده قرار میگیرد. امروزه عریض پته را به دلیل ارزانی و آسانی در عملآوری پشم گوسفند، عمدتا از این الیاف تهیه میکنند، اما در گذشته از کرک بز یا شتر و ابریشم نیز بافته میشد.
نخ به کار رفته در تار و پود شال یا عریض به گونهای است که الیاف پارچه در حین کار با آن از هم باز میشوند. معمولا هنرمندان پته دوز قبل از شروع به دوخت، کنارهای پارچه را به صورت دستی با استفاده از سوزن و یا به صورت ماشینی با استفاده از چرخ سردوز، ریشه گیری یا ریشه بندی میکنند. به این کار، سردوزی نیز گفته میشود. در حالت ریشه گیری دستی، کنارههای پارچه را دو لا کرده و با استفاده از کوکهای درشت، پارچه پته دوزی را سردوزی میکنند.
مشخصات فنی شال پته دوزی
شال پته دوزی از نظر تراکم، مقاومت و وزن دارای ویژگیهایی است که باعث شناخت پارچه های تقلبی از اصل میشود. سازمان ملی استاندارد ایران در استاندارد شماره ۲۰۶۳۳، ویژگیهای فنی شال پته را چنین تعریف کرده است:
۱. وزن یک متر مربع شال، حداکثر ۳۱۵ گرم است.
۲. مقاومت پارچه پته دوزی تا حد پارگی در جهت تار، حداقل ۶۹ کیلوگرم نیرو (kgf) است.
۳. مقاومت پارچه پته دوزی تا حد پارگی در جهت پود، حداقل ۳۱کیلوگرم نیرو (kgf) است
۴. ازدیاد طول تا حد پارگی شال در جهت تار، حداقل ۱۶ درصد است.
۵. ازدیاد طول تا حد پارگی شال در جهت پود، حداقل ۱۴ درصد است.
۶. شال پته دوزی دارای بافت کجراه است.
۷. تراکم تار در یک سانتی متر شال، حداقل ۱۶ است.
۸. تراکم پود در یک سانتی متر شال، حداقل ۱۴ است.
۹. نخ تار و پود شال، دو لا بوده و نمره آن ۱۸ است.
اشارهای گذرا به ابزارهای پته دوزی
در بحث ابزار و مواد اولیه پته دوزی، به ابزارهایی اشاره میشود که عبارتند از سوزن، انگشتانه و قیچی یا نخ چین. ساخته میشود. سوزن مهمترین ابزار پته دوزی است. سوزن پته دوزی از نوع چِنایل (Chenille) است که اندازه آن به نسبت نازکی شال و نخ تعیین میشود. به عبارت دیگر هر چقدر نخ و شال نازکتر بوده و نمره آن بالاتر باشد، شماره سوزن نیز باید بالاتر (نازکتر) باشد. معمولا برای پته دوزی از سوزن شماره ۲۴، ۲۵ و ۲۶ استفاده میشود. انگشتانه برای جلوگیری از آسیب دیدن انگشتان حین دوخت و سوراخ نشدن پوست انگشت استفاده میشود. این وسیله از جنس فلز، چرم و یا پلاستیک ساخته میشود. در مقالهای جداگانه به بررسی ابزارهای پته دوزی پرداختهایم.
سلام. chenille درسته؟ انگلیسی فکر نمیکنم باشه .