ضریحپوشهای آستان قدس از زهرا محسنی
ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی عنوان کتابی است که در آن، زهرا محسنی تجربیات چندین ساله خود از فعالیت در موزههای آستان قدس رضوی را در قالب کتابی به انتشار درآورده است. خزانه آستان قدس رضوی حاوی آثار فرهنگی و هنری متعددی است که در طول قرنها از سوی دوستداران امامان شیعه به این مجموعه وقف شده است. بخشی از این آثار شامل منسوجات هنری است که در قالب ضریحپوش و صندوقپوش در بخش خزانه آستان قدس رضوی نگهداری میشود.
چرا این کتاب نوشته شده است؟
ناپایداری شرایط جوی و اقلیمی یکی از عوامل آسیبرسان به منسوجات به شمار میرود. از این رو به دلیل ارزش فرهنگی فوقالعاده آثار ذکر شده و لزوم حفاظت از آنها در برای شرایط جوی، کاری پژوهشی با عنوان “شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی ضریحپوشها و صندوقپوشها” با هدف شناسنامهدار کردن این آثار به انجام رسید.
صندوقپوش و ضریحپوش چیست؟
در مقدمه کتاب، نویسنده برای آشنایی مخاطب با مباحث، تعاریف دقیقی از صندوق، ضریح و پوشش و انواع آن به دست داده است. صندوقپوش در دو شکل حجمدار و مستطیلی، پوششی است که صندوق مزار امام رضا را میپوشانده است. ضریحپوش به دو نوع دورهپوش و شیروانیپوش تقسیم میشود که بر روی ضریح قرار میگیرد.
طبق مطالعات انجام گرفته، نخستین صندوق نصب شده بر روی مزار امام رضا به حدود سال ۴۸۵ شمسی و نخستین ضریح نصب شده به زمان شاه تهماسب صفوی و سال ۹۲۸ شمسی برمیگردد. از آن زمان تا کنون، چهار ضریح دیگر نیز در حرم امام رضا نصب شده است که هر کدام دربردارنده پوششهای مختلف است که این کتاب قصد بررسی آنها را دارد.
فصلهای کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس
فصلبندی کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی بر اساس جنس منسوجات و پوششها انجام گرفته است. جنس پارچههای به کار رفته در پوششها بیشتر شامل ماهوت پشمی، ساتن، پشم، مخمل، ابریشم و زربفت است.
فصل اول کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی
این فصل به بررسی پوششهای زربفت پرداخته است. صندوقپوش زربفت، صندوقپوش زری دارایی، شیروانیپوش زربفت و شیروانیپوش زربفت و مخمل از جمله آثاری است که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل دوم کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی
موضوع این فصل، پوششهای قلابدوزی است و در آن به شیروانیپوشهای ماهوت قلابدوزی، معرق قلابدوزی و قیطاندوزی اشاره شده است.
فصل سوم کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی
در این بخش به بررسی پوششهای مخمل پرداخته شده است. شیروانیپوشها و دورهپوشهای مخمل رنگی و طرحدار از آثاری است که در این فصل بررسی شده است.
فصل چهارم کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی
نویسنده کتاب در فصل چهام به آثار رودوزی آستان قدس رضوی توجه ویژهای کرده است. گلابتون دوزی، سرمه دوزی، پته دوزی، سنگ دوزی، پولک دوزی و ترمه از هنرهایی است که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.
بخشهایی از کتاب
صفحه ۲۴: یافتههای باستانشناسی ایران از قدمت ۶۵۰۰ ساله این منسوجات خبر میدهد. مردم ساکن در غار کمربند در نزدیکی شهر بهشهر، در کناره جنوبی دریای مازندران، پشم گوسفندان را میچیدند و پارچه میبافتند.
صفحه ۷۰: برای قلاب دوزی به پارچه ماهوت و ابریشم نیاز است و دوخت آن در بیشتر مواقع با معرق دوزی همراه است که بر زیبایی آن میافزاید. ابریشم در گیلان تولید میشده و با استفاده از رنگهای گیاهی به رنگ قرمز، سبز، مشکی، آبی، نارنجی، بنفش، زرد و سفید با درجه یا تونالیتههای رنگی مختلف درمیآمده است.
صفحه ۱۱۲: درباره اصل مخمل بافی آگاهی اندکی در دسترس است. برخی افراد، آن را یگانه بافت قرون وسطایی برخاسته از اروپا میدانند. لاتور بر این عقیده است که ایتالیاییها آن را تا پیش از سده دوازدهم میلادی پدید آورده بودند. فلیس اکرمان نیز طرفدار همین رای است. او معتقد است که مخمل بعد از آن به ایران آمد: تا پیش یا در سده پانزدهم میلادی.
صفحه ۱۵۸: سرمه دوزی در اغلب مواقع با دوختهای دیگر همراه است. پیله دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، شرفه دوزی، شمسه دوزی، ده یک دوزی، صدف دوزی، سنگ دوزی، مرصع دوزی، منجوق دوزی، پولک دوزی، زغره دوزی و مروارید دوزی از دوختهایی هستند که همراه سرمه دوزی به کار میروند.
صفحه ۱۵۹: با توجه به دوکفهایهای تولیدکننده مروارید در خلیج فارس، صید مروارید از زمانهای دور در ایران مرسوم بوده و تقریبا در بیشتر جزایر خلیج فارس انجام میگرفته است. مرواریدهای ایرانی به دلیل کیفیت خوب، شهرت فراوانی در سراسر جهان داشته و داد و ستد میشده است. پس از خارج کردن مروارید از صدف، آن را برای تراش به کارگاههای بومی میبردند. مروارید را به شکلهای گوناگون نظیر کروی و اشک مانند و بیضی درمیآورند و برای سفتن (سوراخ کردن) آماده میکنند.
درباره زهرا محسنی
زهرا محسنی متولد ۱۳۲۷ در ساری است. او بعدها به دلیل شغل پدر، به همراه خانواده به شهر اندیمشک خوزستان مهاجرت کرد. او دوران دبستان و دبیرستان خود را در اندیمشک گذرانید. در اواخر دهه چهل از رشته پزشکی مشهد قبول شد و این بهانهای برای انتقال خانواده به مشهد شد. محسنی به دلیل علاقه به هنر، پزشکی را رها کرد و در سال ۱۳۵۱ در دانشسرای راهنمایی تحصیلی مشهد و در رشته حرفه و فن پذیرفته شد.
در سال ۱۳۵۳ فعالیت در شغل معلمی در چناران شروع کرد. زهرا محسنی در سال ۱۳۶۷، کارگاه مرکزی دختران را برای نخستین بار تاسیس کرد. او در سال ۸۱، فرهنگسرای فرخ را با هدف انجام فعالیتهای هنری دانش آموزی و دانشجویی تاسیس کرد.
محسنی در سال ۱۳۸۲ به دعوت دکتر برادران، رئیس سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد به مجموعه آستان قدس رضوی دعوت شد که این همکاری همچنان ادامه دارد. او در طول مدت همکاری، به آموزش کارکنان موزهها، شناسنامهدار کردن و حفاظت و مرمت منسوجات موجود در موزههای آستان قدس رضوی پرداخته است.
زهرا محسنی در رشته ابریشم دوزی کلات صاحب تجربیات شایان توجهیی است. چنان که توانست در سال ۱۳۹۰، نشان اصالت یونسکو را در این رشته کسب کند. او در سال ۹۲ موفق به کسب نشان درجه یک هنری شد.
کتاب ضریحپوشها و صندوقپوشهای آستان قدس رضوی عنوان کتابی است که زهرا محسنی در سال ۱۳۹۳ منتشر کرده است. این کتاب که توسط موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است، به معرفی صنایع مختلف نساجی، زریبافی، مروارید دوزی و کتیبهنگاری به کار رفته در پوششهای مختلف حرم امام رضا پرداخته است.
نظرتون رو با ما به اشتراک بگذارید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.