دستگاه بافت پارچه سنتی
دستگاه بافت پارچه سنتی از گذشتههای دور تا کنون نقش مهمی در توسعه صنعت بافت داشته است. با پیشرفت دانش و صنعت بشری، به تدریج دستگاههای مکانیکی و دیجیتال جایگزین دستگاههای قدیمیتر شد. امروزه دستگاههای بافت پارچه سنتی را در دسته صنایع دستی طبقهبندی میکنند. به لحاظ استقبالی که در چند سال اخیر از دستگاههای بافت پارچه به عمل آمده است، در این مقاله، اطلاعات جامعی را در مورد اجزای سازنده دستگاه بافت پارچه به روش سنتی گردآوری کردهایم.
انواع دستگاه بافت پارچه
به در هم تنیدن نخهای تار و نخهای پود به همدیگر، بافت پارچه میگویند. پارچه (cloth یا fabric) از دو نخ تار و پود تشکیل میشود. به نخ عمودی، تار (warp) و به نخ افقی، پود (weft) میگویند. هنگام بافت پارچه این دو نخ در هم تنیده میشود و در نهایت تبدیل به یک سطح صاف و یکدست میشود. عمل بافت پارچه را توسط دستگاه بافندگی انجام میدهند. این دستگاهها، نخهای تار و پود را در هم بافته و پارچه تولید میکند.
به طور کلی دستگاه بافت پارچه به دو نوع سنتی یا دستی (handloom) و ماشینی (power loom) تقسیم میشود. به خاطر اینکه دستگاههای ماشینی در حوزه فعالیت بته جقه نیست، صرفا به ارئه توضیح در مورد دستگاههای دستی میپردازیم. نوع سنتی دستگاه بافت پارچه بسته به نوع وَردهای آن ممکن است پایی باشد یا دستی. در نوع پایی، تعویض وردها با پا و در نوع دستی، تعویض وردها با دست انجام میشود.
دستگاه بافت پارچه سنتی
دستگاههای دستی بافت پارچه بسته به شکل، نحوه استقرار و نوع کاربرد آنها به انواع مختلفی تقسیم میشوند. از مهمترین انواع دستگاه پارچهبافی دستی میتوان به Backstrap، تپستری (Tapestry)، Inkle، Rigid Heddle، رومیزی (Table Loom) و کفی (Floor Loom) اشاره کرد. در زیر به بررسی تعدادی از آنها میپردازیم.
دستگاه بافندگی Backstrap
این دستگاه از قدیمیترین دستگاههای بافندگی ساخت انسان است که امروز نیز مورد استفاده قرار میگیرد. در این دستگاه، چله را از یک طرف به یک جسم ثابت (مانند تیرک یا درخت) و از طرف دیگر به خود بافنده متصل میکنند. دستگاه Backstrap سبک بوده و قابل جابجایی است.
دستگاه تپستری
تپستری سادهترین دستگاه بافت پارچه سنتی است. این دستگاه فاقد ورد بوده و به همین خاطر، پودگذاری در آن بستگی به تشکیل دهانه نخ ندارد. منظور از تشکیل دهانه نخ، جدا کردن نخهای تار یا چله به وسیله ورد و ایجاد فضا برای پودگذاری بین آنهاست. البته در انواع بزرگتر تپستری، امکان تشکیل دهانه نخ وجود دارد.
دستگاه بافندگی Inkle
از این دستگاه برای بافت نوارهای باریک مانند کمربند یا تسمه استفاده میشود. دستگاه Inkle قابل حمل بوده و برای مبتدیان، یک گزینه بسیار مناسب به شمار میرود. اساتید فن با استفاده از این دستگاهها، اقدام به خلق طرحهای پیچیده میکنند.
دستگاه بافت پارچه Rigid Heddle
این دستگاه مانند دستگاه Inkle، گزینه خوبی برای آموزش افراد مبتدی است. در این دستگاه، معمولا یک ورد (شفت | Shaft) وجود دارد که شانه، روی آن ثابت میشود. به طوری که نخهای تار از بین فضاهای موجود در شانه عبور میکند. به همین خاطر با بالا رفتن شفت، نخهایی که از بین شانه عبور کردهاند نیز بالا میرود و عمل پودگذاری انجام میشود.
دستگاه بافت رومیزی
دستگاه بافت کفی یا پایی
دستگاه بافت پارچه از بخشهای مخلتفی تشکیل میشود. دانستن اسامی این اجزا به شناخت بهتر ما از دستگاه بافت پارچه دستی کمک زیادی میکند. در زیر، تمامی بخشهای این دستگاه آورده میشود.
وَرد یا میل میلک
برای اینکه نخهای تار و پود در همدیگر تنیده بشود، بایستی موقعیت (بالا یا پائین) نخهای تار یا چله در هر بار که پودگذاری میشود، تغییر بکند. وسیلهای که این کار را انجام میدهد، ورد (treadles) نام دارد. به عبارت دیگر در هر بار پودگذاری، ورد، عمل تقسیم کردن نخهای تار را انجام میدهد. تعداد ورد به نوع پارچهای بستگی دارد که قصد بافت آن را داریم. معمولا تعداد وردها از ۲ تا ۸ متغیر است. وردها با دو صورت دستی و پدالی وجود دارد. وردهای دستی در قسمت بالای چارچوب چوبی (wood frame) دستگاه قرار دارد. در این نوع وردها، از دست برای بالا و پائین کردن وردها استفاده میکنند.
اما در شکل پدالی، وردها در قسمت پائین دستگاه قرار دارد. به طوری که هر ورد به وسیله یک طناب به یکی از پدالهای زیر دستگاه متصل میشود. در سر هر طناب، چوبی وجود دارد که به آن قرقره یا ساز میگویند. بسته به تعداد وردها، تعداد پدالها نیز متغیر است. به خاطر نوع دستی و پدالی بودن وردهای دستگاه بافت پارچه سنتی، به این دستگاهها، دستی و پایی هم میگویند. به تعویض ورد در دستگاه پایی، پدالکشی میگویند. اینکه چه وردی برای بافت پارچه بایستی بالا یا پائین قرار بگیرد و نوع پدالکشی به چه صورتی باشد، بستگی به طرح پارچه دارد.
چله پیچ
قبل از اینکه پارچه بافته شود، ابتدا باید تارهای نخ روی دستگاه بافت پارچه کشیده شود. به عمل کشیدن تار روی دستگاه، چله کشی (warping) میگویند. طول تار چله بستگی به نوع چله پیچی (warp beam) دارد که برای چله کشی استفاده میشود. هنگام چلهکشی نخهای تار، این نخها باید در محلی ویژه نصب شود تا چلهها ثابت بوده و از هم پاشیده نشود. این کار را توسط غلطکی به نام چله پیچ یا نَوَرد انجام میدهند.
چله پیچ در قسمت عقب دستگاه بافت پارچه نصب میشود. معمولا بر روی غلطک چله پیچ، چند سوراخ وجود دارد که در درون هر کدام یک میله قرار میگیرد. نقش این میلهها، شل و سفت کردن چله پیچ است. هنگامی که بخواهند چله پیچ را آزاده کده و مقداری چله وارد دستگاه بکنند، میلهها را برداشته و به این ترتیب چله پیچ را شل میکنند. در دستگاههای بافت پارچه خانگی به دلیل محدودیت جا، از چله پیچهای کوچکتر استفاده میشود. به همین خاطر معمولا در دستگاههای سنتی بافت پارچه، طول چله از ۵ تا ۹ متر متغیر است.
شانه
در مرحله چله کشی، برای اینکه نخهای تار به صورت مرتب و منظم در کنار هم قرار بگیرند از شانه (heddles) استفاده میکنند. شانه وسیلهای فلزی است که بین چله پیچ و قسمت بافت پارچه قرار داده میشود. عرض شانه به اندازه عرض پارچه است. شانه به غیر از اینکه نقش جداکنندگی تارها را بر عهده دارد، نقش دفتین را ایفا میکند. به عبارت دیگر پس از پودگذاری، بافنده، شانه را عقب کشیده و به دهانه کار میکوبد تا پود، لابلای تارها محکم شود.
ماکو
ماکو (weaving shuttle) وسیلهای چوبی است که به کمک آن عمل پودگذاری انجام میشود. همان طور که گفتیم، پود به نخهای افقی میگویند که در میان تارها یا چلهها قرار میگیرد. ماکو عمل در هم تنیدن پود در میان تار را انجام میدهد. بافنده پارچه در هر لایه از بافت پارچه، ماکو را از میان تارها عبور داده و باعث شکل گرفتن پارچه میشود. در داخل ماکو، قطعهای به نام ماسوره وجود دارد که نخهای پود را دور آن میپیچند.
پارچه پیچ
در قسمت جلوی دستگاه بافت پارچه سنتی، غلطکی قرار دارد که دارای یک چرخ دنده است. به این غلطک، پارچه پیچ (cloth beam یا cloth roller) میگویند. هر چقدر پارچه بافته میشود، بایستی دور این غلطک، پیچیده شود. عرض پارچه پیچ بستگی به عرض دستگاه بافندگی شما دارد.
دستگاه هایی که آقای نجم الدین تولید میکند بسیار عالی و کاربردی است ، وزن کم ، قیمت مناسب ، استحکام ،فضای اشغال کم و بیصدا بودن و…از مزایای دستگاهشون هست. درود بر شما
با سلام
ممنون از توجه شما به این مقاله.
بله دقیقا. ایشان دستگاه های بسیار بهینه و خوبی تولید می کنند.
با تشکر از شما.
سلام، چطور میتونم از ایشون دستگاه خریداری کنم؟
جناب صمدی عزیز
تشکر از پیام شما.
به شما اطلاع خواهیم داد. امیدوارم بتونیم نیاز شما رو برطرف کنیم.
ممنون از شما
سلام
پيگير دستگاه بافت خانگي هستم
پارچه – ابريشم بافي و يا هر نوع بافت ظريف خانگي
ممنون ميشم راهنمايي بفرماييد
از كجا دستگاه تهيه كنم.
سلام دوست عزیز
وقت بخیر
با تشکر از پیامتون
لطفا با شماره تلفن زیر تماس بگیرید.
09133289177
با تشکر
سلام وقت بخیر.ایا دوره اموزشی برا پارچه بافی هست؟؟