بخارادوزی یا سوزنی ازبکستان
بخارادوزی شاخهای از رشتههای رودوزیهای سنتی ایران است. این هنر با کد رشته ۱۲ و کد گروه ۱۳، در لیست معاونت صنایع دستی کشور به ثبت رسیده است. در آسیای میانه این هنر را به نام سوزنی میشناسند. از جمله ویژگیهای بخارادوزی میتوان به رنگهای متنوع و نقوش خاص آن اشاره کرد. ایرانیان از طریق تجار جاده ابریشم با این هنر آشنا شدهاند. اوج شکوفایی هنر بُخارادوزی به دوره سلجوقی و تمیوری برمیگردد.
پنبه بخارا
بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، در سال ۲۰۲۲، میزان تولید پنبه در جهان، عددی معادل ۲۵,۰۰۰,۰۰۰ تن بود. چین، هندوستان، ایالات متحده آمریکا، برزیل، پاکستان، استرالیا، ترکیه، ازبکستان، آرژانتین و مالی در ردههای نخست تا دهم جهان از حیت تولید پنبه قرار دارند. بنابراین کشور ازبکستان جزو ده کشور برتر تولیدکننده پنبه در جهان است (جایگاه هشتم). کشاورزی در ازبکستان، یکی از مهمترین بخشهای تولیدی به شمار میرود. این بخش، در کل ۳۰ درصد GDP (تولید ناخالص داخلی) ازبکستان را به خود اختصاص میدهد.
پنبه یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ازبکستان از دیرباز تا کنون است. به طوری که بیش از ۱۱۰ گونه پنبه در این کشور به زیر کشت میرود. از این تعداد، ۳۰ نوع آن در ازبکستان به ثبت ملی رسیده است. پنبه در این کشور در فروردین و اریبهشت، کشت و در شهریور ماه برداشت میشود. تاشکند، مناطق نزدیک آمودریا و اطراف دریاچه آیدار از اصلیترین مراکز کشت پنبه هستند. از بین گونههای مختلف پنبه در ازبکستان، سه گونه آن، یعنی Bukhara 8، Bukhara 6 و Bukhara 102 از معروفترین انواع پنبههای ازبکستان محسوب میشوند. از مهمترین ویژگیهای پنبه ازبک میتوان به سفیدی طبیعی و یکدستی آن اشاره کرد. اَز این رو پارچههایی که از آن تولید میشود از مرغوبیت بالایی برخوردار است.
سنت برداشت پنبه
پنبه را میتوان یکی از سنتیترین محصولات کشاورزی ازبکستان دانست. برداشت پنبه در این کشور از سنتهای ملی در میان خانوادههاست. به طوری که در فصل برداشت پنبه، بیشتر خانوادهها در انجام آن مشارکت میکنند. از این رو میتوان، پنبه را بخش جداییناپذیری از فرهنگ و هنر ازبکستان دانست. دامنه رسوخ پنبه در فرهنگ ازبکی به صنایع دستی آن سرزمین نیز رسیده است.
از جمله هنرهایی که از دیرباز در این کشور توسط هنرمندان زن و مرد انجام میشود، سوزنی ازبک (Uzbek Suzani) یا بخارادوزی است. سابقه آشنایی ایرانیان با پنبه و سوزنی ازبک به زمان رونق جاده ابریشم برمیگردد. در این دوران، تاجران ایرانی، پنبه و منسوجات بخارادوزی را به عنوان کالایی مهم و باکیفیت وارد کشور و از آنجا به اروپا انتقال میدادند. در حال حاضر، ایران یکی از واردکنندگان اصلی پنبه ازبکستان به شمار میرود.
هنر سوزنیِ آسیای میانه
هنرهای مشابه بخارادوزی در کشورهای آسیای میانه به نام سوزنی شناخته میشود. در ادبیات رودوزی جهان، هنرمندان، به بخارادوزی، بیشتر سوزنی ازبک میگویند. سوزنی از هنرهای بسیار کهن کشورهای ترک منطقه آسیای میانه است. برخی از کارشناسان، ریشه سوزنی را در ولایت فَرغانه در شمال غربی ازبکستان جستجو میکنند. به نظر این عده، سوزنی از این منطقه به سراسر ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان رخنه کرده است.
این هنر باستانی، همواره عامل وحدت هویتی میان نسلهای متمادی در این مناطق به شمار میرود. چنانکه بسیار پیش میآید که چندین قطعه از منسوجات سوزنی از مادربزرگی به دختر یا نوه منتقل میشود. از این رو این هنر در دوران حکومت شوروی (۱۹۲۲ تا ۱۹۹۱ میلادی) با سرکوب شدید حکومتی مواجه شد. تا به این وسیله نوعی گسست هویتی و یکسانسازی فرهنگی از جبهه مسکو به سایر کشورهای عضو اتحادیه جماهیر شوروی اعمال شود.
بخارا دوزی
بخارادوزی نامی است که ازبکان بر روی سوزندوزی خود گذاشتهاند. در ایران نیز این هنر به نام بخارادوزی شناخته میشود. زنان ازبک هنگام ازدواج دخترانشان، بخشی از جهیزیه عروس را مزین به منسوجات بخارادوزی میکنند. مردم ازبکستان این هدایای عروسی را عاملی برای خوشبختی زندگی زوج جوان میدانند. معمولا نوعروسان برای نشان دادن قدرت خانهداری خود، قطعاتی از این هنر را در خانه شوهر به نمایش میگذارند. از طرف دیگر، ازبکان اعتقاد دارند که نقوش بخارادوزی میتواند باعث مراقبت اهالی خانه از چشم بد نظر باشد. از جمله منسوجات بخارادوزی که ازبکان استفاده میکنند، عبارتند از دیوارکوب، روتختی نوزاد، رومیزی، روکش آینه، کیف پول و کیسههای نگهداری چای.
اوج شکوفایی این هنر به دوران سلجوقی، ایلخانان مغول و بخصوص تیموری برمیگردد. در دوره تیموری (۷۷۱ تا ۸۸۴ شمسی)، ازبکستان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. تیمور با لقب “شمشیر اسلام” از مشاهیر کشور ازبکستان است که در “شهر سبز” (ثبت شده در یونسکو) به دنیا آمده است. تیمور توانست سرزمینی بزرگ بین هندوستان تا مدیترانه را فتح کند. او و جانشینانش به هنر و معماری علاقه زیادی داشتند. به همین خاطر در زمان سلسله تیموری، شهرهای ماوراءالنهر و بخصوص سمرقند و بخارا از نقش پررنگی در تعاملات سیاسی و فرهنگی منطقه برخوردار بودند. هنر سوزنی یا بخارادوزی در این دوره و حتی بعد از آن در دوران افشاریه، زندیه و قاجاریه اهمیت خود را حفظ کرد.
نقوش بخارادوزی
بخارادوزی در اصل، وسیلهای برای نشان دادن تخیل و رویاهای زنان آسیای میانه به شمار میرفته است. این تخیلات بیشتر شامل زیبایی ابدی و بهشت روی زمین است. ترکان ازبک نقوش بخارا را نشانه عمر طولانی، رفاه، سلامتی، شادی و مهماننوازی میدانند. از این رو در چهل روز اول زندگی زناشویی، نشان دادن منسوجات بخارا برای مهمانان از اهمیت خاصی برخوردار است. درخت زندگی از مهمترین نقوش بخارادوزی محسوب میشود. این درخت نشانهای از بهشت و باغ عدن است که داستانهای کهن را فرایاد میآورد. البته باید گفت که طرحها و نقوش بخارا از منطقهای به منطقهای دیگر متفاوت است. به همین خاطر، نوع سوزنی دوخته شده در بخارا به لحاظ کیفیت و نقش و رنگ از معروفیت بیشتری برخوردار است. برای مثال میتوان به ستاره و خورشید اشاره کرد که به ویژه در سوزنی تاشکند و سمرقند غالب است.
از مهمترین نقوش بخارادوزی میتوان به گل جناغی، گل میخک، شاه عباسی، گلدان، گل بتهای، ختائی، گل ساعتی، شسمه و بته جقه اشاره کرد. سبز، قرمز، زرد، نارنجی، قهوهای و نیلی از جمله رنگهایی هستند که در بخارادوزی مورد استفاده قرار میگیرد.
نظرتون رو با ما به اشتراک بگذارید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.