مواد اولیه و ابزار سرمه دوزی
شاید به جرات بتوان گفت که در میان روزدوزی های سنتی ایران، بیشترین نوع مواد اولیه و ابزار در سرمه دوزی مورد استفاده قرار میگیرد. از مواد اولیه و ابزاری که در این هنر فاخر استفاده میشود میتوان به نخ، نخ چین، قلم نقش اندازی، کارگاه نگهدارنده، سوزن، صابون خیاطی، مروارید، سرمه و پارچه زیرساخت اشاره کرد. برای آشنایی بیشترف هر کدام از ابزارها و مواد اولیه سرمه دوزی را توضیح میدهیم:
پارچه زیرساخت سرمه دوزی
پارچهای که در سرمه دوزی استفاده میکنند معمولا از نوع پارچههای ابریشمی، ترمه، کتان، مخمل، اطلس، ماهوت و تافته است. در قدیم، سرمه را بر روی پارچه ترمه میدوختند. شاید دلیل آن در درجه اول ضخامت پارچه ترمه در درجه دوم، زیبایی این پارچه بوده است. معمولا ملیلههای فلزی که بر روی پارچه ترمه دوخته میشود، ایجاد وزن زیادی میکنند که ضخامت پارچه ترمه این سنگینی را متعادل میکند. اگر از پارچه ساده استفاده کنید میتوانید از کاربن برای انتقال طرح استفاده بکنید. اما اگر از پارچه ترمه استفاده کنید، خود پارچه ترمه دارای نقش و نگار و طرحهایی است که به عنوان یک نقشه برای دوخت سرمه استفاده میشود.
لایی چسب
در گذشته، سرمه دوزی بیشتر بر روی پارچههای ضخیم مثل کتان، ترمه و مخمل دوخته میشد. دوخت سرمه بر روی پارچههای نازکتر نه تنها اصالت کار را تحت الشعاع قرار میدهد، بلکه سنگینی ملیلهها باعث سست شدن و از بین رفتن زودهنگام ملیلهها و پارچه میشود. توجه کنید که اگر قصد استفاده از پارچههای نازک را داشتید، حتما از لایی چسب استفاده کنید. لایی چسب باعث ضخامت پارچه شده و به استحکام آن کمک میکند.
لایی چسب به دو شکل نواری و متری در بازار یافت میشود. معمولا لایی چسب از یک طرف به پشت پارچه میچسبد. اما در بازار لایی چسبهایی وجود دارد که دو طرف آن به صورت چسبی است. به این لایی چسبها زانفیکس میگویند. لایی چسب در دو نوع تولید میشود: کاغذی و پارچهای. برای پارچههای لطیف از لایی چسب پارچهای استفاده میشود. معمولا لایی چسب پارچهای دچار آبرفتگی میشود. پس بهتر است که قبل از چسباندن لایی چسب به سطح پارچه، یک بار آن را شستشو بدهید.
برای پارچههای ضخیمتر از لایی چسب کاغذی استفاده میشود و در اصطلاح آبرفتگی ندارد. برای اینکه بتوانید لایی چسب را به سطح پارچه بچسبانید بایستی از اتو استفاده کنید. یک نکته مهم در چسباندن لایی چسب این است که اتو را بر روی لایی چسب نکشید، بلکه لایی چسب را به صورت نقطه به نقطه به پارچه بچسبانید.
کارگاه
کارگاهی که در سرمه دوزی استفاده میکنند یک اسکلت چوبی است. وظیفه این اسکلت این است که پارچه ترمه را ثابت نگه دارد و اجازه ندهد ن پارچه دچار جمعشدگی شود. در سرمه دوزی نیز برای انجام برخی از دوختها نیاز به کارگاه خواهید داشت. پس یادتان باشد که قبل از اینکه بخواهید کار دوخت سرمه را شروع کنید، بایستی ترمه را روی کارگاه ثابت کنید. در صورتی که اندازه طرح کوچکتر از پارچه باشد، قسمت طرحدار بایستی در وسط کارگاه قرار گیرد. عدم رعایت این موضوع باعث کج شدن کج شما پس از اتمام دوخت سرمه خواهد شد.
کارگاههای سرمه دوزی به انواع مختلفی تقسیم میشوند. کارگاه کمه، کارگاه سنتی، چهارچوب، کارگاه دایرهای (کمه) و کارگاه جریده از انواع کارگاههای سرمه دوزی به شمار میروند. در اصفهان از نوعی کارگاه سرمه، به نام کارگاه سنتی برای پارچههایی با طول بیشتر از ۵۰ سانتی متر استفاده میکنند. اسکلت کارگاه سنتی از شش قطعه چوب دراز تشکیل شده است. به چهار قطعه این کارگاه، شمشیرک و به دو تای دیگر، هنگه میگویند. شمشیرکها را در بالا و پائین کارگاه قرار میدهند. دو تا در بالا و دو تا در پائین. نکته دیگر اینکه دو عدد چوب گرد نیز بین دو لای پارچه جای میدهند.
در صورتی که پارچه مورد استفاده برای سرمه دوزی کوچکتر از ۵۰ سانتی متر باشد از کارگاه گرد استفاده میکنند. برای شل و سفت کردن این کارگاهها از پیچ استفاده میکنند که امتیاز مهمی برای این کارگاهها به شمار میرود. به کارگاهی که در رشتی دوزی یا قلاب بافی رشت استفاده میکنند، جریده میگویند. برای سوزن دوزیهای جنوب کشور نیز از کارگاه کمه استفاده میکنند.
سوزن سرمه دوزی
معمولا در هنرهای مختلف رودوزی و سوزن دوزی از سوزن بخصوصی استفاده میکنند. در سرمه دوزی از سوزن کرول (Crewel) استفاده میشود. این سوزن در مقایسه با سوزن چنای دارای نوک تیزتری است. توجه داشته باشید که به هر میزان چشمه سوزن و طول سوزن کوچکتر باشد، شماره سوزن بالاتر میرود. مناسبترین سوزن برای سرمه دوزی، سوزنهای شماره ۱۰ تا ۱۳ میباشد.
نخ و سرمه
امروزه نخ مورد استفاده در سرمه دوزی از جنس پلی استر است که با استفاده از آن، سرمه و پرکنندهها بر روی پارچه ثابت میشوند. نخ شماره 60 بهترین نوع نخ پلی استر به شمار میبود. اما توصیه ما استفاده از نخ پنبهای است. نخ پرک (پَرَک) نوعی نخ پنبهای شانه نشده است که مناسبترین نخ برای سرمه دوزی به شمار میرود. سرمه نوع ملیله فلزی و فنری است که در انواع مختلفی یافت میشود. سه نوع بسیار رایج سرمه عبارت است از:
۱. سرمه لولهای: مشخصه سرمه لولهای فشرده بودن آن است. معمولا این نوع سرمه را به صورت یک لوله به همدیگر میتابند.
۲. سرمه الماسی: نشانه اصلی سرمه الماسی این است که به صورت مربع مکعب تابیده میشود.
۳. سرمه بلارسان یا بلارسنت: سرمه بلرسان بسیار ظریف است و به صورت یک لوله در هم تابیده میشود. میزان ارتجاعی و فنریت این نوع سرمه کمتر است، اما از نظر ضخامت، از سرمه لولهای و الماسی، کلفتتر است.
هم اکنون سرمههای متنوعی در بازار یافت میشود. از رایجترین سرمههای بازار میتوان به سرمه پفکی، سرمه بلارسان، سرمه دیسکو، سرمه سیلور، سرمه دیسکو سیلور، سرمه دیسکو تراش، سرمه سیلکا یا طرحدار، سرمه زیرخاکی، سرمه صاف و براق و سرمه دیسکو پیچی اشاره کرد. معمولا هر سرمهای استفاده جداگانهای دارد. به عنوان نمونه، برای دوردوزی از سرمه ساده و برای توپردوزی از سرمه تراش استفاده میکنند.
نظرتون رو با ما به اشتراک بگذارید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.