بازی های عروسکی | علیرضا کردی
بازی های عروسکی از مهمترین بازیهای دنیای کودکی است. کتاب “نقش بازی های عروسکی در شخصیت کودکان ایرانی و ژاپنی” با رویکردی مقایسهای به نقش عروسک در فرآیند بازی در دوران کودکی و کمک به شکلگیری شخصت کودک میپردازد. این کتاب در هفت فصل نگاشته شده است. کتاب بازی های عروسکی برای نخستین بار در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات هنرستان به چاپ رسیده است. از آن زمان تا کنون به دفعات تجدید چاپ شده و در اختیار روانشناسان، مربیان کودک و خانوادهها قرار داده شده است.
گذار تربیت از وادی بازی
فرهنگ و تمدن هر جامعهای در پرورش فرزندان آن جامعه نقش مهمی ایفا میکند. در واقع هدف اصلی تربیت، همسو کردن شخصیت کودکان با هنجارهای اخلاقی جامعه انسانی است. از طرف دیگر، فرهنگ از طریق ساختار تربیتی، در جان کودک جاری میشود. چرا که کودک از طریق همین ساختارها به مرحله یادگیری اجتماعی میرسد. اما نقش والدین در جامعهپذیر کردن کودکان چیست؟ آیا سیستم تربیتی، ابزارهایی در اختیار دارد که به کمک والدین بیاید؟
بنابراین یکی از اصلیترین وظایف والدین و مربیان آگاهی از ساختارهای فرهنگی و بومی جامعهای است که در آن زیست میکنند. بازی یکی از ابزارهای کهن در ساختار تربیتی و بومی جامعه به شمار میرود که بهرهگیری از آن قدمتی به تاریخ زیست بشر بر روی کره زمین دارد. انسان از طریق بازی، به دنیای آدمبزرگها وارد میشود و مرزهای بزرگسالی را با سرعتی برقآسا طی میکند.
یادگیری اجتماعی و بازی های عروسکی
یادگیری اجتماعی به کودکان کمک میکند تا در بزرگسالی برای زیستن و رشد در جامعه آمادگی کافی را کسب کنند. یکی از روشهای جامعه پذیر کردن کودکان، بهرهگیری از بازی با عروسک برای آموزش مفاهیم دنیای بزرگسالی است. این مفاهیم شامل دانش، مهارتها و فنونی است که نیازهای کوتاه مدت دوران کودکی را ارضا میکند. علاوه بر این، بازی با اسباب بازی و به ویژه عروسک، فرآیند یادگیری مهارتهای زندگی را برای کودکان شیرینتر میکند.
در میان اسباببازیها، عروسک شبیهترین وسیله به انسان است. بنابراین میزان تحریککنندگی عروسک برای کودک بسیار بیشتر از اسباببازیهای دیگر است. در واقع کودک از طریق فرافکنی دنیای روانی خود به عروسک، از این وسیله برای رشد روانی خود استفاده میکند. عروسک بازی باعث متعادل شدن انگیزه کودک میشود و انرژیهای اضافی او را تخلیه میکند.
فصول کتاب بازی های عروسکی
کتاب بازی های عروسکی از هفت بخش تشکیل شده است. این هفت فصل به زبانی روانشناختی مراحل جامعه پذیر شدن کودکان ایرانی و ژاپنی را با استفاده از عروسک توضیح میدهد. از امتیازات ویژه این کتاب، آوردن خلاصهای از هر فصل در انتهای هر فصل است. در زیر به معرفی فصول هفت گانه کتاب میپردازیم:
فصل اول: بازی های عروسکی
نویسنده در فصل اول به نقش عروسک در ارضای نیازهای کودک میپردازد. در این فصل به نقش فرهنگ و تمدن و ساختار تربیتی هر جامعه در پرورش کودکان اشاره شده است. در ادامه فصل اول با نقش بازی در جامعهپذیر شدن کودک آشنا میشویم. نویسنده معتقد است که والدین و مربیان از طریق بازی عروسکی میتوانند نیازهای کودکان و به ویژه نیاز به استقلال را ارضا کنند. از طرف دیگر، کودک از طریق عروسک به مرحله درک از خود میرسد.
فصل دوم: هدف بازی
در این فصل، نویسنده به بررسی جهان عروسکی ژاپن و نقش عروسک در ساختار شخصیتی کودکان ژاپنی میپردازد. در بخشی از کتاب میخوانیم: “در ژاپن، مردم روی عروسکها دقت و توجه ویژهای دارند و مسئولانه با عروسکها برخورد میکنند”. همچنین در بخشی دیگر میخوانیم: “اگر ژاپن امروز در دنیا به عنوان بهشت کودکان است به این علت میباشد که بزرگسالان ژاپنی، کودکِ شخصیت خود را انکار نمیکنند که ریشه آن در شخصیت آنها نهفته است”. همین امر باعث شده است که در ژاپن، عروسکهای را سراغ بگیریم که قدمت هر کدام از آنها به چند صد سال قبل برمیگردد.
فصل سوم: کارکرد عروسک
فصل سوم به کارکردهای روانی ـ تربیتی عروسک بازی در ایران و ژاپن پرداخته است. نویسنده در این فصل به بیان زمینههای مشترک فرهنگی در بازی های عروسکی اشاره میکند. در بخشی از این فصل میخوانیم که “در ژاپن، کودکان در بازی های عروسکی مستقل و دارای احساس اتکای به نفس هستند و مشکلات خود را با عروسکشان حل میکنند”.
فصل چهارم: رشد کلامی
این فصل به نقش عروسک بازی در رشد کلامی کودک میپردازد. سخن اصلی فصل چهارم این است که کودک از طریق عروسک به تعریفی از دنیای اطراف خود دست مییابد. به طوری که بیننده کاملا متوجه میشود که کودک چه تصویری از پدر، مادر، خانه و خواهر و برادر خود دارد. نویسنده در این فصل، عروسک را موجودی بیبازخواست عنوان میکند. به این معنی که عروسک از صاحب خود هیچ سوالی نمیپرسد و میل خاصی را در کودک ایجاد میکند.
فصل پنجم: پرورش خلاقیت
فصل پنجم نقش بازی های عروسکی را در پرورش خلاقیت در کودکان مورد بررسی قرار میدهد. نویسنده در این فصل توصیه میکند که رفتارهای اصلاحی در مورد کودکان باعث کاهش قدرت خلاقیت آنها میشود. از این رو توصیه میکند که “در هنگام بازی کودک با عروسک، تصحیح و جهتدهی بزرگسالانه نداشته باشید. بکله عروسک را همان گونه ببینید که کودکان میبینند و احساس میکنند”. به طور کلی کودک، عروسک را موجودی جاندار میپندارد. به همین خاطر با آن صحبت میکند و گاهی هم به حرفهای او گوش میدهد.
فصل ششم: رشد اجتماعی
این فصل به نقش بازی های عروسکی در رشد اجتماعی کودک میپردازد. در بخشی از فصل ششم میخوانیم: “کودک در ارتباط با کودک به صورت معناداری فعال میگردد. و بسیاری از مفاهیم احساسی، عاطفی و ارزشی و اجتماعی را متوجه میشود”. با توجه به این رویکرد، عروسک، صرفا وسیلهای برای سرگرمی نیست، بلکه وسیلهای است تربیتی و در عین حال جذاب.
فصل هفتم: بهداشت روانی
آخرین فصل کتاب به نقش بازی های عروسکی در بهداشت روانی اشاره دارد. این فصل به این موضوع میپردازد که “کودکی که عروسکش را دوست دارد با او درد دل میکند از نظر روانی نسبت به کودکی که از چنین روابطی محروم است، آرامش بیشتری را تجربه میکند”. در عین حال، عروسک برای کودک دریچهای است به دنیای زیبایی که در آنجا همه مسائل بر اساس موازین و اصول در کنار هم قرار میگیرد. در بخش دیگری از این فصل به این موضوع اشاره شده است که فعالیتهای تخلیه هیجانی از طریق عروسک، میتواند باعث کاهش احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرایانه و ضداجتماعی شود.
سلام مطلب خیلی جالبی بود، قبلا در موردش اطلاعاتی نداشتم ممنون که به اشتراک گذاشتین
سلام بر هنرجوی عزیزمون، دلارام جان
تشکر از اینکه کامنت ارزشمندی بر مقاله گذاشتید. امیدوارم که همیشه شاد و خرم باشید.
شما یکی از مستعدترین هنرجویان مجموعه بته جقه هستید. درود بر شما.
ممنون از خانم رحیمی به خاطر اینکه این کتاب رو از کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان به امانت گرفته و در اختیار ما قرار دادند. مطالب کتاب بسیار عالی بود. کمتر منبعی به این انسجام تونسته در مورد اثرات عروسک بر روان کودکان و جامعهپذیر شدن آنها مطالب جامعی را ارائه بدهد.