پته دوزی کرمان و چالشی به نام پشم
پشم مورد استفاده در پته دوزی از گذشته تا کنون فراز و نشیبهای زیادی را پشت سر گذارده است. اما آنچه که مسلم است قبل از باز شدن پای پشمهای سایر نقاط ایران و جهان به هنر پته دوزی، منبع اصلی تامین پشم برای بافت شال پته و تولید نخ های پته دوزی، پشم گوسفندان منطقه کرمان بوده است. استان کرمان از گذشته تا به حال به دلیل زیست سنتی گوسفند نژاد کرمانی در این منطقه، از مهمترین مراکز صادرات پشم ایرانی محسوب میشود. پشم نژاد کرمانی ظریف و نرم بوده و از رنگپذیری بالایی برخوردار است. از این رو استفاده از پشم این نژاد در پته دوزی، نقش بسیار مهمی در تنوع رنگ این هنر اصیل ایرانی داشته است.
پشم، مهمترین الیاف حیوانی است که قدمت آن به قدمت تمدن بشری میرسد. گوسفند، اصلیترین منبع تامین پشم در جهان است. امروزه با اینکه با افزایش تقاضا برای لباس و سایر منسوجات مورد استفاده در بازار، الیاف مصنوعی متعددی ابداع و تولید شده است، اما الیاف پشم هنوز هم یکی از پرمصرفترینهای صنعت نساجی در جهان به شمار میرود.
مرغوبیت پشم به چه عواملی بستگی دارد؟
از تولیدکنندگان پشم که در مورد مرغوبیت پشم سوال میکنی، بیشتر به نژاد گوسفند اشاره میکنند، اما به غیر از نژاد عوامل دیگری نیز در مرغوبیت پشم تاثیرگذارند. در زیر به برخی از این فاکتورها اشاره میشود:
آب و هوا
شاید تعجب کنید که ساختار آلی پوست گوسفندان، تحت تاثیر آب و هواهای مختلف عکسالعمل متفاوتی از خود بروز میدهد. به طوری که گوسفندان مناطق گرم، پشمی با الیاف نازک و کوتاه و گوسفندان مناطق سرد پشمی با الیاف کلفت و بلند تولید میکنند.
خاک
جنس خاکی که گوسفندان در آن به چرا مشغولند در تعیین کیفیت پشم تولید شده بسیار بااهمیت است. برای مثال خاک رسی باعث ایجاد الیاف پشمی اسفنجی در سطح بدن گوسفندان میشود. همچنین مواد آلی موجود در خاک نیز نقش بسیار مهمی در سرعت رشد پشم ایفا میکنند. به طوری که خاکهای گچی به دلیل برخورداری از کلسیم بالا، سرعت رشد الیاف پشمی را بالا میبرند. از طرف دیگر حاصلخیر بودن خاک نیز در زبری و نرمی پشم تاثیر مستقیمی دارد. به طوری که گوسفندانی که در مراتع حاصلخیر به چرا مشغولند، از الیاف نرمتر و تمیزتری برخوردارند.
نژاد
نژاد گوسفند مهمترین عامل در کیفیت پشم است. از میان پشمهای خارجی، پشم مرینوس و از میان پشمهای داخلی، پشم سیرجان از معروفیت بیشتری برخوردارند.
تاثیر نژاد گوسفند بر پشم و الیاف تولیدی
از میان ۲۰۰ نژاد مختلف گوسفند در جهان، ۲۷ نوع آن در ایران و به صورت بومی پرورش داده میشوند. گوسفندان ایرانی از نظر داشتن یا نداشتن دنبه، محل زندگی، جثه، وزن، قدرت شیردهی و … از تفاوتهای قابل توجهی برخوردار هستند. به طور کلی نژاد گوسفندان ایرانی از منظر چهار شاخص اصلی الف. پوست، ب. گوشت، پ. شیر و ت. پشم به ۲۷ نوع مختلف تقسیم میشود. از بین گوسفندان پشمی ایران، نژاد ماکویی، نژاد بلوچی و نژاد کرمانی معروفیت بیشتری دارند. ساختار فیزیکی و بدن گوسفندان نژاد پشمی، کشیدهتر و باریکتر از نژاد گوشتی بوده و میزان فشردگی و توزیع پشم در بدن آنها بیشتر از سایر نژادهاست.
مرغوبترین پشمهای ایران در کدام مناطق تولید میشوند؟
پشم تولید شده توسط نژادهای ایرانی به سه دسته نرم، زبر و نیمه زبر تقسیم میشود. گوسفندان مناطق دارای آب و هوای گرم نظیر کرمان از نرمی بیشتری برخوردار هستند، در حالی که پشمهای مناطق مازندران، کردستان و خراسان از زبری بیشتری برخوردار بوده و در کلاس پشمهای نیمه زبر طبقهبندی میشوند.
به طور کلی پشم کرمانشاهی (نژاد سنجابی)، پشم سیرجان (نژاد کرمانی) و پشم مشک آباد اراک سه پشم مرغوب شناسایی شده در ایران هستند که نسبت به سایر انواع پشمهای تولیدی، الیاف بلندتری داشته و رنگپذیری بالایی دارند.
پشم پته دوزی در گذشته از پشم چه نژادی تهیه میشد؟
آنچنان که میدانیم پته دوزی از هنرها و صنایع دستی استان کرمان است که مسلما مواد اولیه آن نظیر هر هنر دیگری بومی بوده و از قدیم از خود منطقه کرمان تهیه میشده است. پشم مهمترین مواد اولیه پته دوزی است که برای تهیه آن در قدیم مسلما از پشم گوسفندان نژاد کرمانی و بلوچی استفاده میشود. چرا که خاستگاه نژاد کرمانی و بلوچی، شرق ایران بوده و منطقه پراکنش آن از سیستان و بلوچستان شروع شده و تا نائین ادامه دارد. از این رو تولید منسوجات و قالی در این منطقه وسیع از گذشته تا کنون از معروفیت بالایی برخوردار بوده است. پته دوزی کرمان، قالی کرمان و قالی نائین از جمله این تولیدات به شمار میرود.
نژاد کرمانی منبع اصلی پشم پته دوزی
این نوع گوسفندان ایرانی دارای بدن کشیده، گردن عضلانی، دست و پایی بلند، پشت و کمری درشت و صاف و چشمهایی کوچک است. رنگ پشم گوسفندان کرمانی، کرمی و نخودی است، اما مفاصل، اطراف چشم و پوزه آنها به رنگ قهوهای یا مشکی است. سیرجان، بافت، جیرفت، شهر بابک و کهنوج از مهمترین مناطق برخوردار از گوسفند کرمانی هستند. این نژاد ایرانی به دلیل زندگی در مناطق بیابانی به شرایط کمی غذا و راهپیماییهای طولانی در مناطق خشک معروف است و به همین دلیل بیشترین ساعات روزانه خود را در زیر آفتاب تند کرمان سپری میکند.
سیرجان و پشم پته دوزی
بیشک مرکزیت کرمان در تولید منسوجات با کیفیت ارتباط مستقیمی به فراهم بودن زنجیره تامین در تولید پشم دارد. چرا که در گذشته بدون وجود پشم در دسترس، امکان تولید چنین منسوجاتی فراهم نبوده است. در استان کرمان، مناطق سیرجان و جیرفت از مراکز سنتی و مهم تولید پشم محسوب میشود. از طرف دیگر داشتن آب و هوای گرم، تاثیر بسزایی در کیفیت بالای پشم این شهرها داشته است. پشم سیرجان به دلیل نرمی و ظرافت، از پیچ تاب یا جعد بالایی برخوردار است. هر چقدر جعد پشم بیشتر باشد، میزان چسبندگی تارهای نخ تولیدی از پشم بالا بوده و نخهای مقاوم و باریکتری ریسیده میشود. البته رنگپذیری پشم کرمان از شاخصهای دیگر مرغوبیت این نوع پشم به شمار میرود.
نظرتون رو با ما به اشتراک بگذارید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.