ابریشم دوزی ممقان
حسین یاوری و فاطمه عرفانی در کتاب “هنرهای سنتی ایران در یک نگاه”، ممقان دوزی را یکی از رودوزیهای ایران معرفی میکنند. ممقان، یکی از شهرهای قدیمی اطراف تبریز است که از دیرباز به عنوان مرکز اصلی تولید ابریشم و ابریشمدوزی آذربایجان به شمار میرود. در سالهای اخیر، به ابریشم دوزی ممقان، ممقان دوزی نیز میگویند. این دقیقا همان اتفاقی است که در مورد قلاب دوزی رشت نیز افتاده است و آن را رشتی دوزی میگویند. اما بهتر است که به این هنر اصیل آذربایجان، ابریشم دوزی ممقان یا ابریشم دوزی آذربایجان گفته شود. البته گاهی برای شناساندن آن در سطح کشور به آن ابریشم دوزی تبریز هم میگویند.
ممقان دوزی چیست؟
در ممقان دوزی، سطح پارچه را توسط نخهای (بخیههای) رنگی میپوشانند. نقشمایه اصلی ممقان دوزی، یک ماه است که در درون آن یک شمسه هشت پر قرار دارد. لازم به ذکر است که تمامی اصطلاحات فنی این نوع از ابریشم دوزی به زبان ترکی است. برای مثال در زبان ترکی به ماه، “آی: Ay” میگویند که شمسه هشت پر در درون آن قرار میگیرد. در گذشته از ممقان دوزی برای تولید کلاه محلی استفاده میکردند. اما امروزه برای تولید سایر محصولات و تزئینات منزل مانند تابلو، زیرلیوانی، رومیزی، کوسن، جلیقه و تزئین روی لباس استفاده میکنند.
ابزار و مواد اولیه ممقان دوزی
ابزار و مواد اولیه ممقان دوزی مانند سایر رودوزیها و سوزندوزیهای ایران بسیار ساده و محدود است. در ممقان دوزی آذربایجان شاید نتوان بیش از ده مورد ابزار برشمرد. پارچه تِرگال، نخ ابریشم، لایی چسب، سوزن شارپ، نخ چین و انگشتانه از مواد اولیه و ابزارهای مهم ممقان دوزی به شمار میرود. در زیر به معرفی این مواد و ابزار میپردازیم:
پارچه
پارچهای که در ممقان دوزی استفاده میکنند، به رنگ مشکی است. تا کنون هر اثر ممقان دوزی قدیمی که به دست آمده است، تماما به رنگ تیره بوده است. امروزه عمدتا از پارچه ترگال برای ابریشم دوزی ممقان استفاده میکنند. شما میتوانید پارچه ترگال را در دو نوع ساده و کجراه در بازار بیابید. جنس پارچه ترگال از “پلی استر” ویسکوز” است.
ویسکوز همان نخ یا الیاف طبیعی است که بیست و پنج درصد پارچه ترگال را تشکیل میدهد. پلی استر بیشترین مقدار پارچه ترگال است که هفتاد و پنج درصد آن را پوشش میدهد. معمولا برای بیان نمره نخ پارچه ترگال از اصطلاح “سی دو لا” استفاده میکنند. معمولا پارچه ترگال را در عرض ۱/۵ متر تولید میکنند. در برخی از موارد از پارچه دَبیت یا ساتَن هم برای دوخت ابریشم دوزی ممقان استفاده میکنند. دبیت همان پارچه ضخیم و نرم است که در فرهنگ پوشش بختیاری، از آن برای دوخت شلوار استفاده میکنند.
نخ
نخی که در گذشته در ابریشم دوزی ممقان استفاده میکردند، تماما از ابریشم بود. از قدیم منطقه آذرشهر، ممقان و اسکو در اطراف تبریز یکی از مناطق تولید ابریشم بوده است. تولید روسریهای ابریشمی کلاغهای اسکو شاهدی بر این مدعاست. برای دوخت ابریشم دوزی ممقان میتوان از ابریشم طبیعی و یا ابریشم مصنوعی استفاده کرد. نخ استات معروفترین نوع ابریشم مصنوعی به شمار میرود. نخ استات را از الیاف مصنوعی فلامنتی تولید میکنند. البته میتوان از نخ ابریشمی ویسکوز نیز به عنوان نخ ممقان دوزی بهره برد. دقت کنید که نخ استات و ویسکوز را به صورت دولا و یا سهلا استفاده میکنند. رنگ نخ در ممقان دوزی بسیار متنوع است. معمولا دوزندگان ابریشم دوزی ممقان، بیشتر از رنگهای قرمز، نارنجی، سفید، آبی، مشکی، بنفش، زرد و سبز استفاده میکنند.
سوزن، نخ چین و انگشتانه
قبلا در مورد سوزن، نخ چین و انگشتانه توضیحات مبسوطی ارائه کردهایم. در ممقان دوزی، معمولا از سوزنهای معمولی استفاده میکنند. با توجه به اینکه نخ مورد استفاده در ممقان دوزی از نوع ابریشم است، بنابراین بایستی از نخ نازک و ظریف استفاده کرد. سوزن شارپ دخترنشان با اندازه ۴ یا ۴/۵ سانتی متر، مناسبترین نوع سوزن برای ممقان دوزی به شمار میرود.
لایی چسب
جنس پارچه ممقان دوزی از ترگال است. ترگال پارچهای نازک بوده و الیاف آن در اثر وارد و خارج شدن سوزن متلاشی میشود. به همین خاطر لایی چسب را به قسمت پشت ترگال میچسبانند تا ضخامت آن افزایش یاد. البته به جای لایی چسب میتوانید از کاغذ گِراف هم استفاده کنید. لایی چسب یا کاغذ گراف بین آستر و پارچه ترگال قرار میگیرد.
سلام.وقت بخیر.مطلبتون خوب بود.اما ای کاش در مورد تکنیکهای دوخت هم نوشته بودید.ممنون
خانم عظیمی عزیز
با سلام و وقت بخیر.
ممنون از کامنت دلگرم کننده ای که نوشتید. چشم ما در اسرع وقت در مورد تکنیک های دوخت ممقان دوزی، مطالب جامعی خواهیم گذاشت. اگر اطلاعاتی در مورد ممقان دوزی دارید که راهگشا باشه، ممنون می شیم که برای ما ارسال کنید تا در مطالب بعدی مورد استفاده قرار بگیره. خوشحال خواهیم شد که از مطالب دیگه وبسایت هم بازدید کنید.
بعداینکه خانم هاشمی که نوشتیدکارگاه داره؟ ممنون جواب بدید.
خانم هاشمی، صفحه اینستاگرام دارند که در زیر اون دو تاعکس، لینکش رو گذاشتیم. می تونید به خود ایشان پیام بدید. کلاس های ایشان در تبریز برگزار می شه.
آموزش هم دارید خودتون؟ فیلم منظورمه. چون من اصفهان نیستم.
در حال حاضر آموزش مجازی نداریم. اما به زودی از طریق صفحه اینساگرام بته جقه به آدرس زیر اعلام خواهد شد:
https://www.instagram.com/avagol_handmades/
آیا محصولاتی برای فروش در تبریز دارید؟ اگر هست، لطف میفرمایید آدرس بدید؟
سلام دوست گرامی
وقت بخیر
لطفا با شماره 09133289177 (بخش پشتیبانی و فروش) تماس بگیرید.
همکاران راهنماییهای لازم رو به عمل میآورند.
با تشکر